HÜCRE BÖLÜNMELERİ

Canlı varlıkları cansız varlıklardan ayıran üreme, büyüme ve gelişme olayları hücre bölünmesi ile gerçekleşir. Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen bir olaydır. Hücre bölünmesinin amacı; hücre bölünmesini gerçekleştiren canlı veya hücreye bağlı olarak yeni hücreler ve yeni canlılar meydana getirmek, yenilenmeyi sağlamak, onarımı gerçekleştirmek ve büyümeyi sağlamaktır. Hücre bölünmesi ile yeni hücreler meydana gelir ve canlıdaki toplam hücre sayısı artar. Hücre bölünmesinde kromozomlar önemli rol oynamaktadır. Çünkü hücre bölünmesi gerçekleştiren hücredeki kalıtsal bilgiler, oluşan yeni hücrelere kromozomlarla taşınmaktadır.

Canlılarda iki çeşit hücre bölünmesi gerçekleşir. Bunlar;

• Mitoz Bölünme ve
• Mayoz Bölünmedir.

Aşağıda mitoz bölünmenin canlılar için önemi ve evreleri hakkında bilgiler verilmiştir.

Mitoz Bölünme

Tüm canlılarda büyüme, gelişme ve onarımı; tek hücreli canlılarda eşeysiz üremeyi sağlayan hücre bölünmesine mitoz denir. Mitoz bölünme tanımdan da anlaşılacağı üzere tüm canlılar için büyük öneme sahiptir. Bir bebeğin büyüyüp yetişkin bir birey haline gelmesi, düştüğümüzde kırılan kolumuzun bir süre sonra iyileşerek eski haline dönmesi, kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi, Amip, Hidra gibi tek hücreli canlıların üremesi mitoz bölünme sayesinde gerçekleşir.

Kışın yapraklarını döken bir ağacın tekrar tomurcuk oluşturarak yeni yapraklar meydana getirmesini, kesilen saçlarımızın tekrar uzamasını sağlayan mitoz bölünmedir. Kesilen tırnaklarımızın tekrar uzaması, yaralandığımızda yaramızın iyileşmesi mitoz bölünme sayesinde gerçekleşir. Mitoz, büyüme ve gelişmenin yanında tek hücreli canlılarda bölünerek çoğalma, tomurcuklanma, vejetatif üreme ve yenilenme ile üremeyi yani eşeysiz üremeyi sağlamaktadır. Afrika menekşesi yaprağından, kavak, söğüt, gül gibi bitkiler dallarından vejetatif olarak mitoz bölünme sayesinde çoğalırlar. Denizyıldızı kopan bir parçasını, bazı kertenkele türleri de kopan kuyruklarını yenilenme ile mitoz bölünme sayesinde tekrar yenileyebilirler. Bira mayasında tomurcuklanma ile üreme, bir hücreli canlı olan Amip’ in bölünerek çoğalması mitoz bölünmenin sonucudur. Eğer mitoz bölünme olmasaydı tüm bu olaylar gerçekleşmezdi diyebiliriz.

Canlılar için çok büyük öneme sahip olan mitoz bölünme birbirini takip eden farklı evrelerde(aşamalarda) gerçekleşir. Bir hücrenin mitoz bölünme gerçekleştirebilmesi için belirli bir olgunluğa erişmesi gerekir. Hücrenin yüzey-hacim oranı arttığında çekirdek hücreyi yönetemez hale gelir ve hücre bölünmeye karar verir. Bölünmeye karar veren hücreler bölünme hazırlıklarını tamamlayarak dört evrede mitoz bölünmeyi gerçekleştirirler. Mitoz bölünme meydana gelirken önce çekirdek bölünerek kendini eşler yani iki tane çekirdek oluşur. Çekirdek bölünmesinden sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleşir ve iki yeni hücre meydana gelir.

Hücreler mitoz bölünme gerçekleştirmeye karar verdiklerinde mitoz evreleri başlamadan bir hazırlık evresi gerçekleştirirler. İki mitoz arasındaki bu evreye İnterfaz (hazırlık evresi) denir. Aslında bu evre mitoz evresi değildir. Ancak mitoz için gerekli bir evredir. İnterfaz evresinde hücre diğer tüm yaşamsal faaliyetlerini en düşük seviyeye indirir ve bölünme evreleri başlar.

Mitoz bölünme sonunda ana hücre­nin birebir aynısı iki yeni hücre meydana gelir. Mitozun art arda gerçekleşmesi ile hücre sayısında artış gerçekleşir. Mitozda kromozomlar yavru hücrelere değişmeden aktarılır. Hücre sayısı artsa da kromozom sayı­sı ve kalıtsal bilgiler değişmez. Bu nedenle kalıtsal bilgilerin korunması için hücrelerin mitoz bölünme gerçekleştirmesi gerekir.

Mitoz Bölünme Evreleri

İnterfaz (Hazırlık Evresi)

Aslında mitoz evresi olmayıp mitoz bölünme sonunda oluşmuş genç hücrenin yeni mitoz bölünme için geçirdiği hazırlık evresidir. Bu evrede;

• Genç hücrelerin beslenme, büyüme, protein sentezi gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirdikleri evredir.
• Hücre bölünme kararı aldığında bölünme hazırlıklarının yapıldığı evredir.
• Bu evrede DNA kendini eşler.
• Bölünme başlarken diğer yaşamsal faaliyetler en düşük seviyeye indirilir.

Profaz

Mitoz bölünmenin ve çekirdek bölünmesinin ve ilk evresi olan Profaz;

• Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Kromozomların ışık mikroskobuyla görülebilir hale geldiği evredir.
• Profaz başladığında çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolmaya başlar ve evre bittiğinde çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
• Sentrioller karşılıklı kutuplara geçerek aralarında oluşturdukları iğ iplikleriyle kromozomların sentromerlerine bağlanırlar. Sentromer kardeş kromatidleri bir arada tutan yere verilen isimdir. Başka bir deyişle kromozomların birleştiği nokta sentromerdir.
• Kromozomlar hücrenin ekvatoruna(ortasına) doğru hareket etmeye başlar.

Metafaz

Mitoz bölünmenin ikinci evresi olan Metafaz;

• Kromozomların sentromerleriyle iğ ipliklerine tutunarak hücrenin ekvator düzlemine tek sıra halinde dizildikleri evredir.
• Kromozomların en iyi görülebildiği evredir.

Anafaz

Kardeş kromatitleri bir arada tutan sentromerlerin bölünmesi ile başlayan ve mitoz bölünmenin üçüncü evresi olan Anafaz;

• İğ ipliklerinin kısalarak kardeş kromozomları birbirinden ayırıp zıt kutuplara çektiği evredir.

Telofaz

Mitoz bölünmenin son evresi olan Telofaz;

• İğ iplikleriyle hücrenin kutuplarına taşınan kromatitlerin önce kromozomlara, sonra kromatin ipliklere dönüştüğü evredir.
• İğ iplikleri kaybolur.
• Sentrozom oluşur.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
• Çekirdek bölünmesi tamamlanır.
• Stoplazmanın boğumlanarak ayrılması yani sitoplazma bölünmesi sonunda iki yeni hücre meydana gelir.

Sitoplazma Bölünmesi

• Çekirdek bölünmesini tamamlayan hücrenin sitoplazması iki yeni hücre oluşuncaya kadar boğumlanır ve iki yeni hücre meydana gelir.
• Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve özellikleri(kalıtsal bilgileri) aynıdır.

Sitoplazma bölünmesi hayvan hücrelerinde ve bitki hücrelerinde farklı şekilde gerçekleşir. Hayvan hücrelerinde sitoplazma boğumlanır. Fakat bitki hücrelerinin dış kısmında sert hücre çeperi (duvarı) bulunduğu için bitki hücrelerinde boğumlanma görülmez. Bunun yerine golgi cisimcikleri tarafından ara lamel adı verilen bir yapı oluşturularak sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.

Mitoz evrelerinin isimlerinin kolay hatırlanması ve evrelerde gerçekleşen olaylar hakkında ipucu vermesi için basit bir şifreleme yöntemi kullanabiliriz.

İ – İnterfaz

P – Profaz

M – Metafaz (Middle – “Orta” anlamına gelen kelime, bu evrede kromozomların hücrenin ortasında dizildiğini hatırlatır.)

A – Anafaz (Away – “Uzakta” anlamına gelen kelime, bu evrede kromozomların birbirinden uzaklaştığını hatırlatır.)

T – Telofaz (Two – “İki” anlamına gelen kelime, bu evrenin sonunda iki yeni hücre oluştuğunu hatırlatır.)

Mitoz bölünme sonunda ana hücre­nin birebir aynısı iki yeni hücre meydana gelir. Mitozun art arda gerçekleşmesi ile hücre sayısında artış gerçekleşir. Mitozda kromozomlar yavru hücrelere değişmeden aktarılır. Hücre sayısı artsa da kromozom sayı­sı ve kalıtsal bilgiler değişmez. Bu nedenle kalıtsal bilgilerin korunması için hücrelerin mitoz bölünme gerçekleştirmesi gerekir. Mitoz bölünme sonunda oluşan hücrelerin büyüklüğü, organel sayısı gibi kalıtsal olmayan özelliklerde değişiklikler görülebilir.

Kazanımlar:

8.1.2.1. Mitozun ne olduğunu kavrar ve canlılar için önemini açıklar.
8.1.2.2. Hücrenin, mitoz sırasında birbirini takip eden farklı evrelerden geçtiğini kavrar.
Mitoz evrelerinin sadece adları verilir.

Bir önceki yazımız olan 8. Sınıf Fen Bilimleri DNA ve Genetik Kod Konu Anlatımı (Yeni Müfredat) başlıklı yazımızda 8.Sınıf Fen Bilimleri Konu Anlatımı, DNA ve Fen Bilimleri Ders Notları hakkında bilgiler verilmektedir.

Google arama terimleri:

• mitoz bölünme evreleri 8 sınıf
• mitoz bölünme evreleri
• mitozun evreleri 8 sınıf
• mitoz evreleri 8 sınıf
• 8 sınıf mitoz bölünme evreleri
• mitoz bölünmenin evreleri
• mitoz bölünme 8 sınıf konu anlatımı
• mitoz bölünmenin evreleri 8 sınıf
• 8 sinif mitoz
• https://www fenehli com/8-sinif-fen-bilimleri-mitoz-bolunme-konu-anlatimi-yeni-mufredat/